Дэлхийн II дайны үед германчуудын ашиглаж чадаагүй 10 хүчирхэг зэвсэг

Төсөөлөн бодож үзье. Дэлхийн II дайны үед Германы зэвсэгт хүчин өшөө авагч алсын тусгалтай пуужин V-2 олон тоогоор үйлдвэрлэн Нью Йорк, Лондон хотуудыг мөн холбоотны цэргийн хүчний бөөгнөрөл дунд бөмбөгдсөн бол, дайны үйл ажиллагаа явагдаж байгаа бүх фронтод дэлхийн хамгийн анхны тийрэлтэт хөдөлгүүрт сөнөөгч онгоц ашиглаж чадсан бол, далайн тулаанд тийрэлтэт хөдөлгүүрт сөнөөгч онгоц тээвэрлэгч усан онгоц ашиглаж чадсан бол, АК-47 автомат винтов үйлдвэрлэгдэж эхлээгүй байхад бүтээгдсэн автомат винтов ашиглаж эхэлсэн бол Дэлхийн II дайн хэрхэн төгсөх байсан бол?

Нацистууд улс төр суртал ухуулгын ажилдаа анхаарахын зэрэгцээ шинжлэх ухаан, техник технологийн ололт амжилтуудыг өөрийн зэвсэгт хүчиндээ ашиглахыг ихэд хүсэн асар их хэмжээгээр хөрөнгө оруулалт хийж байж. Ингээд Дэлхийн II дайны дуусах тэрхүү саруудад Вермахтын дайчид ашиглаж чадаагүй Германы эрдэмтэн судлаач, инженерүүдийн бүтээж байсан байлдааны зэвсэглэлүүдийг танилцуулъя.

10. Атомын бөмбөг



Дэлхийн II дайн эхлэхээс өмнөх жилүүдэд дан ганц Америкчууд уран боловсруулах, эрчим хүч гарган авах, зэвсэглэлд ашиглах талаар төсөөлөн судалгаа шинжилгээ хийж байсан гэвэл дэндүү өрөөсгөл зүйл болох байх. Хэрвээ Гитлерт атомын бөмбөг байсан бол одоо дэлхийн улс төрийн байдал ямархуу байдалтай байх байсан бол. Германы эрдэмтэд энэ төрлийн судалгаа хийж байсан нь тодорхой боловч атомын бөмбөг зохион бүтээх судалгааны ажил хийгдэж байсан эсэхээр тодорхой баримт байдаггүй. Холбоотны нисэх хүчин Германы судалгаа шинжилгээний нууц лаборатор байрлаж байсан хотуудад хүчтэй цохилт өгч байсан учраас баримт материалууд устаж алга болсон хэмээн ихэнх түүхчид үздэг.

9. Fa 223 нисдэг тэрэг



Дайны өмнө 1930 оны үеэс Германы инженерүүд нисдэг тэрэг хийж туршин нисгэж байсан байна. Тэдний нэг нь Фокке-Ахгелис Fa. 223 нисдэг тэрэг юм. Нисдэг тэргийг ачаа тээврийн ба тусгай даалгавар гүйцэтгэх тагнуулын болон хорлон сүйтгэх ажиллагаа гүйцэтгэх цэргүүдийг дайсны ард буулгах зориулалтаар бүтээн боловсронгуй болгож байж. Нисдэг тэрэг нь автомат винтов, 2 ширхэг 250 килограммын жинтэй тэсрэх бөмбөгөөр тоноглогдсон цагт 180 километр хурдлах чадвартай. Италийн фашист Мусоллиниг аврах тусгай ажиллагаанд уг нисдэг тэргийг ашиглаж байжээ.

8. Хейнкель He-100



1939 оны хавар Германы нисэх хүчний нисгэгч Ханс Дитерли нисэх хүчний түүхэнд цагт 700 километр  хурдалж дэлхийн дээд амжилтыг тогтоож байжээ. Дээд амжилтыг тогтооход нислэг хийсэн онгоц нь Хейнкель He-100 сөнөөгч онгоц байлаа. Нацист намын гишүүн нисэх онгоцны загвар зохион бүтээгч инженер Эрнст Хейнкелийн зохион бүтээсэн He-100 сөнөөгч онгоцыг дайны жилүүдэд хэзээ ч олон тоогоор үйлдвэрлэж байгаагүй юм. Германы нисэх хүчний үндсэн зэвсэглэлд Мессершмитт Bf.109 сөнөөгч онгоц ашиглагдаж байжээ. Хожим Японы эзэн хааны нисэх хүчнийхэн He-100 сөнөөгч онгоцноос санаа аван Кавасаки Ki-61 сөнөөгч онгоцыг үйлдвэрлэн байлдааны ажиллагаанд ашигласан байна. He-100 сөнөөгч онгоц нь хурдтай, богино эргэлт хийдэг, буудлагын хол тусгалтай гэх мэт олон давуу талтай байсан боловч нисэх хүчний тулаанд хэзээ ч ашиглагдаагүй юм.

7. 21-р U шумбагч онгоц

21-р U шумбагч онгоц нь анхны байлдааны ажиллагааны үед гүн шумбалт хийж чаддаг хөдөлгүүрийн дуу чимээ багатай, торпедоо хурдан цэнэглэж дайсны байрлалыг илрүүлэх шинэ радарын системээр тоноглогдсон онгоц байжээ. Дайны төгсгөл үеэр Германы тэнгисийн цэргийн зэвсэглэлд 118 ширхэг үйлдвэрлэгдэн ирсэн боловч ердөө 4 байлдааны ажиллагаанд оролцсоны дараагаар холбоотны цэргийхэн олзлогдсон байна. Энэхүү шумбагч онгоцны дэвшилтэт давуу тал нь далайн гүнд дээд тал нь 3 хоног байлдааны горимд ажиллаж чаддагаараа гайхагдаж байжээ.

6. Жункерс Ju-290 стратегийн бөмбөгдөгч



1930-1940 оны хооронд Америк, Англи болон Германы нисэх хүчнийхэн хол зам туулж чадах олон тооны тэсрэх бөмбөг тээвэрлэх стратегийн бөмбөгдөгч онгоцтой болох талаар хүчин чармайлт гарган ажиллаж эхлэсэн байна. Германы Жункерс Ju-290 бөмбөгдөгч онгоц нь 4 хөдөлгүүртэй цагт 440 километр хурдалж 3 тонн тэсрэх бөмбөг тээвэрлэх зориулалттай байж. Ju-290 бөмбөгдөгч онгоцыг Нью Йоркыг бөмбөгдөх ажиллагааны нэгэн хэсэг болон бэлтгэгдэж байсан. Дайны жилүүдэд нийт 65 ширхэг үйлдвэрлэгдсэн боловч цөөн тооны байлдааны ажиллагаанд оролцсон байна.

5. Хейнкель He-219 “Шар шувуу” шөнийн тулаанч



Инженер Эрнст Хейнкелийн бүтээсэн шөнийн цагаар тулалдаанд оролцох боломжтой радарын системээр тоноглогдсон сөнөөгч онгоц He-219-ыг  500 ширхэг үйлдвэрлэсэн байна. Шөнийн тулалдааны үеэр энэхүү онгоцноос сайн онгоц дайны жилүүдэд үйлдвэрлэгдэж зохион бүтээгдэж байгаагүй байна. Германы дээд командлал Ju-290 стратегийн бөмбөгдөгч онгоцонд ихээхэн ач холбогдол өгөн He-219 шөнийн тулаанчийг олон тоогоор үйлдвэрлээгүй байна.

4. Граф Цеппелин нисэх онгоц тээвэрлэгч

 

Германы тэнгисийн цэргийхэн дайны туршид далайн гадаргууд байлдааны ажиллагаа явуулах зэвсэглэлд төдийлөн анхаарал хандуулж байсангүй. Тэнгисийн цэргийн адмирал Карл Дёниц тэнгисийн тулаанд U шумбагч онгоцыг  түлхүү ашиглаж дайсны усан тээвэр, цэргийн цуваануудад цохилт өгөх тактикаар ажиллаж байсан. Гитлерийн тушаалаар 1936 оноос эхлэн сөнөөгч онгоц тээвэрлэгч гүн Цеппелинийг үйлдвэрлэх ажиллагаа эхэлсэн байна. Нийт 33500 тонны багтаамжтай цагт 65 километр  хурдтай, нийт 1720 багийн гишүүдтэй, 30 сөнөөгч онгоц 12 бөмбөгдөгч онгоц тээвэрлэх хүчин чадалтай уг усан онгоцыг дайны туршид төдийлөн ашиглаж чадаагүй гэж хэлж болно. Хожим 1947 онд уг онгоц мөнхийн зогсоол болох далайн ёроолд живсэн юм. Саяхан 2006 онд Польшийн газрын тосны компани далайн гүнд өрөмдлөгө хийж байхдаа гүн Цеппелинийг олсон байна.

3. Алсын тусгалтай V-2 пуужин

 

Балтын тэнгисийн эрэг дээр байрлах Германы Пенемюнде алсын тусгалтай пуужингийн судалгааны төвийн захирал доктор Вернер Фон Брауны бүтээл өшөө авагч пуужин V-2 нь 320 километр зайд байрлах объектод цохилт өгөх чадалтай бүтээгдсэн. Фон Браун нь Нацист намд тулган шаардалтаар элсэж судалгааны төвийн захирлаар ажиллаж байсан бөгөөд хожим дайны дараа Америкт олзлогдон НАСА-д хүчин зүтгэж байсан суут инженер байсан юм. Тэрээр шингэн түлшээр ажиллах тийрэлтэт пуужингийн төсөл дээр олон жил ажилласан бөгөөд түүний бүтээл бодит биелэлээ олоход дөнгөж 31 настай байсан юм. Улмаар Фон Брауны бүтээлийг Гитлер туршилтын үеэр үзэж сонирхоод дайнд ялалт байгуулах боломжтой юм хэмээн хөөрцөглөж байсан гэдэг. V-2 пуужингаар Лондон хотыг бөмбөгдөж байсан юм. V-2 пуужингийн төслийг хуулбарлан Орос, Америкийн инженерүүд алсын тусгалтай пуужин, цөмийн бөмбөг тээвэрлэгч пуужин зохион бүтээж байсан. Хэрвээ Дэлхийн II дайны дунд үед өшөө авагч пуужин бүрэн төгс ажиллаж эхэлсэн бол дайны үйл явцыг орвонгоор нь эргүүлж чадахаар байсан юм.

2. Штурмгевейр StG-44 автомат винтов



Хэрвээ Германы армийн явган цэргийн зэвсэглэлд энэхүү автомат ажиллагаатай StG-44 винтов эртхэн ашиглагдаж эхэлсэн бол дайны ажиллагаанд нөлөөлж болох л байсан байх. 1942 оноос эхлэн Германы зэвсэгт хүчний даалгавраар 1942 оноос эхлэх эрдэмтэд судалгаа хийж 1944 он гэхэд үйлдвэрлэж эхэлсэн энэ автомат винтовыг 500 гаруй мянган ширхэг үйлдвэрлэж чадсан байна.

1. Мессершмитт Me-262 “Хараацай”



Дэлхийн хамгийн анхны тийрэлтэт хөдөлгүүрт сөнөөгч онгоцыг дайны төгсгөл үед Германы инженерүүд зохион бүтээж чадсан. Дайны сүүлчийн сарууд гэхэд нийт 1600 гаруй Me-262 үйлдвэрлэгдэж нисэх хүчинд шилжүүлэн өгсөн боловч дайны үйл явцад хүчтэй нөлөө үзүүлж чадаагүй юм. Учир нь холбоотны болон Оросын цэргүүд өргөн фронтоор давшилт хийн Германы эзэн улсын газар нутагт хэдийнээ ороод ирчихсэн үе байсан юм.

Уншвал зохих 88 номыг жагсаажээ

Монголын хүүхэд, залуусын оюунлаг сэтгэхүйг хөгжүүлэх 88 номын жагсаалтыг Боловсрол, шинжлэх ухааны яамнаас баталжээ. Энэ нь улс орны ирээдүй болсон хүүхэд багачуудын мэдлэг, боловсролыг улам бүр дээшлүүлэх, сэтгэхүй, авъяас чадварыг нь бэхжүүлэхэд чухал хувь нэмэр болохыг албаныхан онцлоод энэхүү жагсаалтанд багтсан номуудыг номын дэлгүүр болон сургуулийн удирдлагууд хүүхэд, залууст аль болох хүртээмжтэй байлгахыг уриалж байгаа юм байна.


Бага анги /7-14 нас/

1.    Оюунтүлхүүр, Цаасан шувууны үлгэр
2.    Монгол ардын үлгэрүүд
3.    Ханс Кристиан Андерсений үлгэрүүд, Ах дүү Гриммийн үлгэрүүд
4.    Эзопын ёгт үлгэрүүд
5.    Д.Гармаа "Хөгжөөнтэй туужууд"
6.    С.Надмид "Жаран дэгдээхэй" туужууд
7.    Ж.Дашдондог "Чулуун домог", " Аав ээж би", "Хар шувууны цагаан домог"
8.    Х.Болор-Эрдэнэ "Хишигт" дурсамжит тууж
9.    Экзюпери Сент "Бяцхан хун тайж"
10. С.Лагерлеф "Галуу дагасан гайхамшигт аян", "Шидэт дэнлүү" /орч Б.Ренчин /
11. Нацүмэ Соосэки "Муур-миний өчил"
12. Сетон Томпсон "Чин зоригт адгуусан амьтдын үлгэр" /орч Б.Ренчин/
13. Родари Дж."Жельсомино худал хуурмагийн газар хөглөсөн нь" /орч Ш.Гаадамба/
14. О.Уайльд "Аз жаргалтай хан хүү", "Одны хүү"
15. Чехов А.П. "Хүүхдэд зориулсан өгүүллэгүүд"
16. Лу Синь "Акюгийн үнэн түүх"
17. Сургамжит өгүүллэг 1, 2, 3 ,4 /Эмпати төв /
18. О.Сундуй "Тэнгэрээс заяат төрсөн Тэмүүжин хүү"
19.  Жеймс Олдриж "Гайхамшигт монгол морь"
20. "Дэлхийн хүүхдийн яруу найргийн дээж”, "Дэлхийн хүүхдийн хүүрнэл зохиолын дээж"


Дунд анги, Ахлах анги, / 14-өөс дээш нас/

1.    "Монголын Нууц Товчоо" шинэ хөрвүүлэг Ж. Чоймаа
2.    Жангарын туульс, Гэсэр тууж
3.    "Эрт эдүгээ гайхамшигт үзэгдэл" 1, 2 цуврал
4.    Я. Ганбаатар "Хүннүгийн түүх соёл" 3 боть
5.    Шекспир "Эмгэнэлт жүжгүүд"
6.    Б.Ренчин  "Заан залуудай"
7.    Ги Де Мопассан "Амьдрал"
8.    Л.Түдэв " Оройгүй сүм", "Үгсийн нууц уурхай" УБ 1996
9.    Ч.Лодойдамба "Солонго", "Шаргачин"
10.  Мишима "Алтан сүм"
11.  "Эергээр сэтгэх урлаг" Брахма Кумарисийн Оюуны их сургууль, Лаура эскивель "Мэдрэмжийн тухай ном"
12.    Гётэ Иоганн Вольфганг "Фауст"
13.    Ж.Мягмарсүрэн "Унагаа зуусан хулан", "Долоо дэх хөхний гавар"
14.    Ч.Айтматов "Цайран харагдах хөлөг онгоц", "Улаан алчууртай хонгор минь"
15.    Л.Өлзийтөгс "Нүдний шилэнд үлдсэн зургууд"
16.    Жеймс Жойс "Дублинчүүд"
17.    В.Мэгрэ "Анастасия" цуврал
18.   Хорхе Луис Борхес "Хоёр хаан хоёр хонгил" (өгүүллэгийн түүвэр)
19.   Г.Ловор "Монголын хүүхдийн уран зохиолын дээжис" 1-3 боть
20.   Ж.Неру "Ертөнцийн түүхийг сөхөн үзвэл" I, II, III боть УБ 1982
21.   Ц.Бавуудорж "Дорно зүгт өвс болно"
22.   С.Эрдэнэ "Шилмэл өгүүллэгүүд"
23.   Масару Эмото "Хариулт нь усанд буй", "Усны гайхамшигт хүч чадал"
24.   Ч.Галсан "Аянгат цагийн тууж", " Тэнгэрийн амьтан" өгүүллэгүүд
25.   М.Саруул-Эрдэнэ "Зугаатай хэл шинжлэл"
26.    Стефан Цвейг "Танихгүй эмэгтэйн захидал"
27.   Ким У Жүн "Хорвоо дэлхий уудам, хийх ажил их байна"
28.   Г.Аюурзана  "2*2=6 суут жаран сэтгэгч", Монтэнь "Сонгомол эссэнүүд"
29.   Б.Явуухулан "Яруу найргийн түүвэр"
30.   Эверетт Шостром "Антикарнеги" УБ 1997 он
31.   "Тантрын дуудлага"
32.   С.Хокинг "Цаг хугацааны товч түүх", "Хар нүх"
33.   Х.Болор-Эрдэнэ "Би бид хоёр" сэтгэлгээний өгүүллэгийн түүвэр
34.   Д.Урианхай "Учрахуй ба Хагацахуй" УБ 1978
35.   Барбара Марсианик "Хүчний зам"
36.   Р.Акутагава "Намрын уулс" өгүүллэгүүд
37.   Р.Гамзатов "Миний Дагестан"
38.   П.Лувсанцэрэн "Хаврын шувууд"
39.   Д.Нямсүрэн "Ирж буй цаг" 1, 2, 3
40.   Д.Пүрэвдорж "Бурхад ба хүмүүс"
41.   Д.Төмөртогоо  "Монголын эдийн засгийн сэтгэлгээний түүх" УБ 2009,  "Монголын Шидтэнүүд" 2006
42.   Ч.Эрдэнэ "Бид Ялав", "Их Гурвалжин" УБ 1997, 2002
43.   Э.Мулдашев "Хүн мичнээс үүсээгүй" цуврал
44.   Д.Батбаяр "Бүтээхүйн зүй тогтол, сайхныг бүтээх нууц", "Саахалтын нууранд ангир дуугарна" өгүүллэгийн түүвэр
45.  Джон Перкинс /орч Х.Болорболд/ "Эдийн засгийн алуурчны наминчлал", /орч Х.Болорболд "Эрин цагийн дуудлага", "Хүн сүргийн үйлдвэрлэл"
46.  Габрель Маркес /орч Г.Аким/ "Зуун жилийн ганцаардал"
47.  Райчиндорждагва "Мила Богдын намтар", "Зэн буддизмийн үндэс"
48.    Б.Ичинхорлоо "Гэгээн зүг оршихуйн чинад хязгаарт хүрэхүй" цуврал
49.    Клеменс Күби "Дараачийн хэмжээст орох замд"
50.    Б.Лхагвасүрэн "Гашуун өвс"
51.    Жон Кехо "Далд ухамсар бүхнийг чадна"
52.    Док.Мухаммэд Бозпаг "Сэтгэ амжилтанд хүр", "Амжилтанд хүрэх алтан зарчмууд /Эмпати төв/
53.    Пауло Кольео "Алхимич" (тууж)
54.     Б.Золбаяр "Бүлээн"
55.     Руперт Шельдрейд "Дэлхийг өөрчилж чадах долоон туршилт"
56.     Ричард Бах "Цахлай Жонатан Ливинстон"
57.    Друнвало Мелхиседик "Амьдралын цэцэгийн эртний нууц" 1, 2, "Зүрхэн дотроо амьдрахуй"
58.    Д.Баттогтох "Шилдэг шүлгүүд" 1, 2
59.    Парамахамса Йогананда "Йогчийн намтар" УБ 2011
60.   Фердинанд Оссендовски "Хүн, араатан, бурхад" /орч Ж. Нэргүй/
61.   Г.Аким "Тэнгэрийн нохой"
62.    Дэнзэнноргай "Цаст уулын барс", К.Н Илюмжинов "Миний зам" 1995 он
63.   Зян Рун "Чонон сүлд" /орч Д. Болдбаатар/
64.   "Үхлийн тууриуд" /орч Д.Дашмөнх/
65.   Л.Н.Толстой "Дайн ба эх" 1, 2, 3, 4
66.   Джек Лондон "Мартин иден", "Хуурмаг нарны түмэн зөргөөр"
67.   Михаил Шолохов "Донын өгүүллэгүүд"
68.  Александр Сергеевич Пушкин "Хүүрнэл зохиолын түүвэр" зэрэг номуудыг хүүхэд, залуусын уншвал зохих номд тооцжээ.

Их удирдагч нарын оршуулах ёслол

Хүн төрлөхтөний түүхийг өөрчилж чадсан цөөн хэдэн удирдагч өдгөө түүхийн хуудсанд үлджээ. Тэдний тухай сайн муу олон баримт байдаг ч тэдний оршуулгийн ёслол үнэхээр нүсэр болж өнгөрдөг билээ. Жишээ нь саяхан өнгөрсөн Хойд Солонгосын удирдагч Ким Чен Ирын оршуулгийг хэлж болно.


1. Владимир Ленин
1870 оны дөрөвдүгээр сарын 22 — 1924 оны нэгдүгээр сарын 21
Оросын ажилчин тариачны нам (большевик), ЗСБНХУ-ыг үндэслэгч.

Зөвлөлт холбоот улсын коммунист намыг үндэслэн зохион байгуулагч, Маркс Энглисийн сургаалыг дэлгэрүүлэгч Валидимар Ильич Ленин нь 1870 оны 4 сарын 22-нд сургуулийн захирагчийн гэр бүлд төржээ. 1887 онд Ленин гимназаа төгсөөд Казаний их сургуулийн xуулийн салбарт элсэн оржээ. 1891 онд Санкт-Петрбургийн их сургуулийн хуулийн салбарт хуулийн шалгалт өгч, улмаар Самара хотын шүүхэд шүүхийн туслахаар ажиллах болжээ. 1900 онд Г.В.Плехоновтой хамт эх орноосоо гадагш цагаачлан явж Искра сонинг хэвлэн гаргах болов. Оросын социаль демикрат ажилчны намын 2-р хурал дээр Ленин шинээр байгуулах Болшевик Марксист намыг танилцуулан, тэднийг энэ үйл ажилгаагаа дэмжихийг уриаллаа. 1917 оны 4-р сарын хөрөнгөтний эсрэг ардчилсан хувьсгалын дараагаар Ленин Петрбургт шилжин ирж социалист хувьсгалыг ялалт руу чиглүүлэн удирдах зуураа хөрөнгөтний засгийн газрын мөрдлөгөөс нуугдаж байлаа. Ийнхүү явахдаа тэрээр порлитарын төлөө өргөн далайцтай хучтэй зэвсэгт бослогийг төлөвлөж байжээ. Тухайн жилийн 10 сарийн 10-нд зэвсэгт бослогийн дараагаар Болшевик намын төв хорооны хурал дээр Ленинг санал нэгтэйгээр удирдагчаараа сонголоо.

1918 оны 3-р сарын 18-нд Ленин Москвад шилжин ирж намын төв хороо болон зөвлөлт засаглалыг нэгтгэн Москвад төвлөрүүлж, Москва хотыг улсын нийслэлээ болголоо. Энэ цаг хугацааны туршид Ленин социализмд тэргүүлэх шинэ улс төрийн эдийн засгийг бий болгох зарчмийг шийдвэрлэх талаарx асуудлыг гол зарчимаа болгож байлаа. 1922 онд Ленин хөрөнгөтний ноёрхолын хор хөнөөлийг устгаж чадсан юм.

В.И.Ленин нь 1924 оны 1 сарын 21-нд таалал төгсчээ. 1918 онд түүнийг алах оролдлого явагдаж түүний аавыг нь хороосон юм. Тэрээр 1921 онд зүрхний өвчтэй гэдгээ мэдсэн ч өөрийн залгамжлагчаа нэрлэхээс татгалзсан бөгөөд энэ нь түүнд түүнийг залгамжлах хүн байгаагүй гэж өөрөө ойлгож байсантай холботой юм.

В.И.Ленин нь 1898 оны 7 сард нийгмийн идэвхтэн Надежда Крупская-тай гэрлэж байсан бөгөөд тэд хүүхэдгүй байсан юм.

1922 оны тавдугаар сараас хүндээр өвчилж эхэлсэн бөгөөд энэ нь улам хүндэрсээр 1924 оны нэгдүгээр сарын 21-ны 18.50 цагт Владимир Ленин нас баржээ. Түүний оршуулга дээр 100 000 хүн иржээ (тухайн үед Москве хот ойролцоогоор 1,5 сая оршин суугчтай байжээ).

2. Мустафа Кемаль Ататюрк
1881 оны тавдугаар сарын 12 — 10 ноября 1938 оны аравдугаар сарын 10
Туркийн хувьсгалын удирдагч, Бүгд Найрамдах Турк Улсыг үндэслэгч, анхны ерөнхийлөгч.

Мустафа Кемаль Ататюрк 1881 оны гуравдугаар сарын 12-нд Грекийн Салоники хотноо модны наймаачны гэр бүлд төржээ. Кемаль 1904-1908 онуудад хувьсгалт чиг хандлагатай, Засгийн газар ба армийн дунд байгаа авлигатай тэмцэх зорилго бүхий хэд хэдэн нууц бүлгэм зохион байгуулсан байлаа. 1908 оны хувьсгалаар тэр хөдөлгөөний үзэл бодолтой нийлээгүй учир улс төрөөс холдсон байлаа. Тэрээр Итали-Турк, Балканы II дайн, Дэлхийн I дайнд оролцож, генерал цол ба паша гэсэн чимэгтэй болсон байв. Дайны дараа султан Антантын орнуудад бууж өгөн Севрскийн энхийн гэрээгээр Османы эзэнт улсыг буталсантай нь үл зөвшөөрч Измирт 1919 онд грекийн цэрэг буусны дараа бүх Анатолийн үндэсний чөлөөлөх хөдөлгөөнийг толгойлон султаны Засгийн газраас холбоогоо тасалсан байлаа.

1920 онд Анкара хотноо улсын дээд удирдах байгууллагаар өөрийгөө зарласан шинэ Үндэсний их чуулган Кемалийг даргаараа сонгожээ. Чуулганы дарга, Дээд ерөнхий командлагч тэрээр армийг бий болгон удирдаж грек-английн булаан эзэлтийн эсрэг чөлөөлөх дайныг явуулжээ. Кемалийн арми 22 онд булаан эзлэгчдийг ялсан нь Антантыг арай шударга Лозаннын гэрээг байгуулахад хүргэжээ. Кемалийн санаачлагаар султанатыг буулгаж калифатыг устган бүгд найрамдах улс тунхаглагджээ. Тэрээр төвийг сахисан дарангуйллын дэглэм байгуулан шинэчлэл хийж Туркийг барууны маягаар байгуулж эхэлсэн юм. Шинэ улс ерөнхийлөгч, парламент, Үндсэн хуулийн засаглалтай болсон юм. Кемалийн нэг намын систем  20 гаруй жил оршин тогтнож, түүнийг нас барсны дараа олон намын системд шилжжээ. Тэрээр нийслэлээ солин Анкара хотыг гол болгов. Түүний буянаар 1928 онд хүйсийн тэгш эрхийг Турк батлан эмэгтэйчүүд сонгогдох ба сонгох эрхээ авчээ. Гадаад бодлого нь тусгаар тогтнолоо бэхжүүлэх чиглэлээр явж иржээ.

Мустафа Кемаль Ататюрк 1938 оны арваннэгдүгээр сарын 10-нд Стамбул хотноо нас баржээ.

3. Франклин Д. Рузвельт
1882 оны нэгдүгээр сарын 30 — 1945 оны дөрөвдүгээр сарын 12
АНУ-ын 32 дахь ерөнхийлөгч, их хямрал болон дэлхийн 2-р дайны үед ард түмнээ удирдсан.

Франклин Рузвельт бол АНУ-ын түүхэн дэх томоохон Ерөнхийлөгчдийн нэг юм. Тэрээр 1900-аад онд Америкийн Ерөнхийлөгч асан Теодор Рузвельтийн хамаатан байсан. Ф.Д.Рузвельт 1882 онд Нью-Йорк хотын Хайд Парк хэмээх газар төрсөн. Эхлээд Бостоны ойролцоо Гротоны их сургууль, дараа нь Харвардын их сургуульд орж боловсрол эзэмшсэн. Харвардын их сургуульд суралцаж байх үедээ суралгаар бусад оюутнуудаас нэг их ялгарах зүйлгүй байсан. Харин Европ, АНУ-ын түүх, улс төр судлал, хууль зүй, эдийн засаг, бизнесийг сонирхон судлахын зэрэгцээ оюутны сонин эрхлэн гаргадаг байв. Харвардын их сургуулыг төгсөөд Колумбын их сургуулийн хуулийн ангид орж суралцаад хуулийн үндсэн мэргэжил олж сургуулиа орхин Уолл Стрит дэх “Картер, Ледвард ба Милберн” пүүст орж ажиллав. Рузвельтийн гэр бүлийнхэн нийтдээ Ардчилсан намын бодлогыг дэмжидэг байсан нь түүний үзэл бодолд нөлөөлсөн гэдэг. Рузвельт 39 насандаа саа өвчин тусаж олигтой эмчилгээ аваагүй ч, өвчинтэй тэмцсэн түүний эр зориг үндэсний нэг бахархал болов. Рузвельт 1928-1932 Онд Нью-Йоркийн амбан захирагч байсан үетүүний нэр хүндийг их өсгөсөн.Тэрээр Вудро Вилсоныг Ерөнхийлөгч байх үеэс /1913-20/ Далайн цэргийн яамны орлогч нарийн бичгийн даргын албыг хашиж, батлан хамгаалах ажлын мэдлэг олж авчээ.

1940 оноор Рузвельтийн 2 дахь удаагаа Ерөнийлөгч байх хугацаа дууссан юм. Уг жилдээ сонгууль зарлагдсан ба АН-аас Ф.Рузвельт, БН намаас Винделл Вилк нар өрсөлдөж Ф.Рузвельт дахин Ерөнхийлөгч болов. Тахир татуу 58 настай хүнийг Ерөнхийлөгч болгосон нь гаднаас харахад хачирхалтай хэдий ч хэрэг дээрээ ажил амьдарлын асар их туршлагатай Америкийн дотоод байдал, гадаад бодлогыг сайн ойлгосон тэр зүтгэлтний эхэлсэн ажлыг үр дүнд хүргэх, дэлхийн 2-р дайны хүнд ачааг үүрүүлэх хүнийг америкчууд зөв танисан.

4. Махатма Ганди
1869 оны аравдугаар сарын 2 — 1948 оын нэгдүгээр сарын 30

1869 оны аравдугаар сарын 2-нд Мохандас /эх эцгийн өгсөн нэр/ Энэтхэгийн Гужарат мужид Карамчанд Гандийн хүү болон төрсөн нь хожим Махатма Ганди гэж өргөмжлөгджээ. Түүнийг 13 настайд ээж, аав нь сүй тавьж Кастурба Маканжи гэдэг охинтой хуримлуулсан. Хожим нь тэд дөрвөн хүүтэй болсон юм. Мохандас 18 настайдаа Англид суралцахаар явахад ээж нь гурван янзын тангараг тавибал зөвшөөрнө гэсний дагуу дараах тангарагийг өргөсөн гэдэг. Үүнд: -Махан хоол идэхгүй -Архины төрлийн зүйл хэрэглэхгүй -Эхнэрээсээ далдуур өөр эмэгтэйтэй хавьтахгүй. Энэ шаардлагын дагуу тангараг өргөж, ээжийнхээ хүслийг биелүүлж хуульч болоод эх орондоо эргэн ирж идэвхитэй амьдрал тэмцлээ эхэлсэн түүхтэй.

Махатма Ганди нь Энэтхэгийг Английн колониос салж бие даасан улс болох үйл хэрэгт их хувь нэмэр оруулсан. 1921 онд Энэтхэгийн Үндэсний Конгрессийн дарга болсноор үндэстэн даяарх ажилгүйдэл, ядуурал зэргийг бууруулж бие даасан улс болох, тусгаар тогтнолоо хангах зэрэг томоохон асуудлуудтай тулгарсан. 1893 оноос тэрээр нийгмийн хөдөлгөөнд оролцож эхэлсэн. Түүний оруулсан томоохон хувь нэмэр нь тэмцлийг цус асгаруулсан хүч хэрэглэсэн байдлаар биш харин үл нэгдсэн, үл хамтарсан байдлаар өөр арга замаар хийх номлол дэвшүүлэн түүнийгээ хэрэгжүүлсэн явдал юм.

Дэлхийн хоёрдугаар дайн эхэлсний дараа Ганди Энэтхэгээс гар гэдэг хөдөлгөөн өрнүүлсэн. 1942 оны 8 сарын 9-нд Ганди мөн Конгрессын ажлын хорооныхонтой хамт англичуудад дахин баривчлагдсан. Түүний эрүүл мэнд муудаж, мэс засал хийх хэрэгтэй болсон тул, түүнийг шоронд үхүүлж олон сая энэтхэгчүүдийн хилэнг хөдөлгөхөөс сэргийлж Раж түүнийг 1944 оны 5 сарын 6-нд сулласан. Хэдийгээр түүний зохион байгуулж байсан Энэтхэгээс гар хөдөлгөөн элдвээр дарагдан төдийлөн амжилт олохгүй байсан хэдий ч Энэтхэгийг орхин явах болно гэдэг тухайгаа англичууд албан бусаар 1943 оноос эхлэн мэдэгдэх болсон. Энэтхэгийн Порбандар нутагт 1869 онд төрж, дал гаруй насандаа хоёр шашинтны хооронд хагарал гарахад эвлэрүүлэх гэж яваад 1948 оны 1 сарын 30-нд алагджээ. Фанатик-индус Натхурам Гозе гэгч эр Махатмагийн цээж болон хэвлийд нь гурван удаа буудан амийг нь хөнөөсөн билээ. Өөрийгөө буудсан хүнд “үйлс тань бүтэг” гэж хэлээд таалал төгссөн энэ их хүний шарилыг Энэтхэг ёсоор зандан модны галд шатааж, үнсийг нь ганга мөрөнд хийж ёсолсон газарт нь “Үнэн буй” гэсэн бичээстэй гантиг самбар тавьжээ.

5. Иосиф Сталин
1879 оны 12-р сарын 21 — 1953 оны тавдугаар сарын 5
ЗСБНХУ-ыг 1924 оноос 1953 он хүртэл удирдсан.

Иосиф Виссарионович Сталин (1879 - 1953) нь Зөвлөлтийн улс төрч, дарангуйлагч. Гүржид гуталчны хүү болж төрсөн тэрбээр шашны сургуульд сурч байсан боловч хувьсгалт үйл ажиллагаа явуулсны учир 1899 онд сургуулиасаа хөөгджээ. Тэрбээр нууц хувьсгалт бүлгэмд нэгдэж, 1903 онд Оросын Социал Демократ Ажилчны Намын большевик фракцын талд оржээ. Владимир Ильич Лениний шавь болсон тэрбээр намд доогуур албан тушаал хашиж байгаад 1912 онд анхны Большевик Төв хороонд томилогдсон. 1917 оны Оросын хувьсгалаар большевикууд төрийн эрхэнд гарах хүртэл тайзны ард идэвхтэй ажиллаж байсан бөгөөд 1913-1917 онд цөллөгт байсан. 

Ленинийг нас барсны (1924) дараа Сталин Лев Троцкий, Григорий Зиновьев, Лев Каменев, Николай Бухарин, Алексей Рыков зэрэг өрсөлдөгчдөө ялж, Зөвлөлтийн улс төрийн хяналтыг гартаа авчээ.  1939 онд Финлянд руу довтолж, Зүүн Европын зарим хэсгийг Зөвлөлтөд нэгтгэжээ. Герман Зөвлөлтөд халдан довтлоход (1941) Сталин цэргийн үйл ажиллагааны удирдлагыг гартаа авсан. Тэрбээр Оросыг Британи, АНУ-ын холбоотон болгож, Тегеран, Ялта, Потсдамын бага хурлууд дээр хэлэлцээ хийх чадвараа харуулсан юм. Дайны дараа тэрбээр Зүүн Европ дахь Зөвлөлтийн нөлөөг бэхжүүлж, Зөвлөлт Холбоот Улсыг дэлхийн цэргийн гүрэн болгосон. Ийнхүү ганцаараа засагласаар 1953 оны 3 сарын 1-нд Сталин нас нөгчсөн. Сталины үхлийн талаар янз бүрийн таамаг, онол байдаг.

6. Жон Кеннеди
1917 оны тавдугаар сарын 29 — 1963 оны аравдугаар сарын 22
АНУ-ын 35 дах ерөнхийлөгч, анхны католик шашинт ерөнхийлөгч, Бүгд найрамдах намынх.

Хэдийгээр Америк хэмээх их гvрнийг 43-хан наснаасаа эхлэн 34-хєн сар толгойлсон ч тvvний Америкийн болоод хvн тєрєлхтєний тvvхэнд бvтээсэн гавъяа тодоос тод vлдсэн байдаг. Ерєнхийлєгчийн эцэг Жосеф Кеннеди vнэт цаасны арилжаанд мэргэшиж сая саяар тоологдох хєрєнгийн эзэн болж чадсан нэгэн юм. Жон Кеннеди Брvvклинд Ривердэйлийн бага сургуулийг 13 настайдаа тєгслєє. Эцэг нь тvvнийг 1930 онд Шинэ Мильфорд дахь Кентербарийн сургуульд суралцуулахаар явуулжээ. Дараа жил нь тэрээр Воллингфорд Коннын Чоатийн академид шилжин суралцжээ. Сургуулиа 1935 онд 18 настайдаа дvvргэсэн байна. Тvvнийг ангийхан нь “хамгаас азтан” хэмээн шагшин хvндэлдэг байлаа. Кеннеди 1935 онд Их Баританийг зорив. Тэр намраа Принстоны их сургуульд тэнцэн орсон ч дараа жил нь домогт Харвардын их сургуулийн оюутан боллоо. Харвардад сурч байхдаа Олон улсын харилцааны тухай, ялангуяа тєр судлалын талаар шимтэн судалж эхлэсэнээр түүний улс төрийн амьдрал эхэлсэн билээ.

Америкийн тvvхэн дэхь цорын ганц Католик шашинт ерєнхийлєгч Кеннеди 1953 онд франц гаралтай Жаклин Бовье хэмээх сайхан бvсгvйтэй гэрлэн хоёр хvvхдийн эцэг болсон ч тэднийгээ ухаан ороогvй шахам балчир байхад нь Ли Харви Освальдын гэгчийн суманд єртєн 1963 оны 11 сарын 22 ны 01 цагт хорвоог орхижээ. Цэнхэр єнгийн задгай кадилаканд сууж олны дундуур инээмсэглэн зорчсон ерєнхийлєгчийг номын сангийн сурах бичгийн агуулахын зургаан давхраас буудан хороосон алуурчин гэгдэх залуу Кеннедигээс яг 48 цагийн дараа бусдад буудуулан алагдсан байдаг. Ихэнх эх сурвалжуудад алуурчны тухай бичихдээ Кубын дарангуйлагч гэгдэх Фидель Кастрогийн шvтэн бишрэгч байсан тухай єгvvлдэг.

7. Шарль де Голль
1890 оны 10-р сарын 22 — 1970 оны 10-р сарын 9
Францын армийн генерал, тав дахь Бүгд найрамдах улсын анхны ерөнхийлөгч.
Дэлхийн нэгдvгээр дайнд дэслэгч цолтой оролцсон. Шархдаж, олзонд байхын зовлон амссан. Дараа нь тасралтгvй армид алба хашсан. Хоёрдугаар дайны өмнө Vндэсний батлан хамгаалах яамны дэд сайдаар томилогдож, дайны эхний хvндийг бригадын генералын хувиар vvрэлцсэн хэрэг дээрээ төр улс нь хэрхэн ялагдахыг биеэр амссан дайны. дундуур Англид дvрвэн гарч, тэнд Францын эсэргvvцлийн хороо "Тулалдаж буй Франц"-ыг байгуулж, хоёрдугаар фронтын нэг жанжин болон Нормандид 1944 онд десант буулгахыг санаачлагчдын нэг байсны хувьд тvvнтэй дайны алдар сууг хуваалцах өөр франц хvн оайхгvй юм. Тэр ч утгаар 1944-1946 онд Францын тvр засгийн газрыг тэргvvлжээ.
Дэлхийн түүхийн амгийн эгзэгтэй үеүдийн нэг болох Хүйтэн дайны үед Франц улсыг удирдан залж хэнээс ч хараат бус одоогийн франц улсын байр сууринд, дэлхийн Их Найм (G8) орны нэг болох замд хөтөлсөн хүн юм.

8. Франсиско Франко
1892 оны 12-р сарын 4 — 1975 оны 10-р сарын 20
Генералиссимус, Испани улсыг 1939 оноос 1975 он хүртэл удирдсан.

Испани-рифийн гэх Мароккотай хийсэн 1920-1926 оны үед хамааралтай бөгөөд тэр дайнд Франко онцгойрч Испанийн хамгийн залуу генерал болж байлаа. 20-р зууны эхэнд Испанид игрэний дайн болж, нацианолист үзэлтнүүдийн ахлагч Франсиско Франко улсыг удирдах болсон явдлаас эхэлсэн гэцгээдэг.Түүний удирдлага нь фашист Германтай ойролцоо байсан ба Франкогийн гарт хамгийн эхэнд Каталони өртсөн юм.Испаниас хэзээд тусдаа гэж үзэж байсан улс. Гитлертэй хийсэн тохиролцооны ачаар Испани 2-р дайнд оролцоогүй ба Франсиско Франко дайны дараа ч улсыг удирдаж байсан.Холбоотнууд Франко болон түүний дарангуйллыг унагаагүй нэгэн учир нь Франкогийн зөвшөөрлөөр хилчид өөр улсуудаас дүрвэгсэд еврейүүдийг оруулж, Гитлерийн нэхэж байсан антисемит хууль захиралт ч орж ирээгүй юм.Үүний ачаар 80 000 хүн амь гарчээ. Гэсэн ч энэ нь Франкогийн улсаа дарангуйлахад огт нөлөөлөөгүй.Тэрээр Каталоний автономийг үгүй болгож, каталони хэлээр ярихыг хориглож, каталонийн тугийг шатааж, каталонийн лидерүүдийг алж байсан. 1936-1975 онд фашист Испанийн дарангуйлагч байхдаа улс төрийн эсрэг этгээдүүдээ устгаж, цөөнхийг цээрлүүлж байв. Түүний ноёрхож байсан жилүүдэд бүгд найрамдах улсын үзэл баримталдаг 55 мянган хүн амь үрэгджээ.

9. Мао Цзэдун
1893 оны 12-р сарын 26 — 1976 оны есдүгээр сарын 9
БНХАУ-ыг үндэслэгч.

Бүгд Найрамдах Хятад улс, Хятадын Коммунист намыг үндэслэгч Мао-Цзэдун 1393 оны 12-р сарым 26-нд Хунань мужийн Шаошань тосгонд ядуу тариачны гэр бүлд төржээ. Мао-Цзэдун бага сургуульд байхдаа хятадын дундад зууны утга зохиолыг сонирхохын сацуу хятадын болон дэлхийн цэрэг, улс төрийн түүх судалжээ. 1911 оны 10-р сард сургуулиас гарч хувьсгалын үйл хэрэгт оролцож байгаад 1918 онд сурган хүмүүжүүлэх сургууль төгсч 1913-1919 онд Бэзжингийн Их Сургуулийн номын сангийн эрхлэгчийн туслахаар ажилласан байна. 1924 онд Мао-Цзэдун Гоминьдам намын гүйцэтгэх хорооны гишүүн болж Хунань мужид ажилчин, тариачны үйлдвэрчний эвлэл зохион байгуулан түүнийхээ төлөө баривчлагдан Хятадын өмнөд нутаг Кантонд зугтан очиж Гомимьданы толгойлогч генерал Чан Кайши-тэй нийлсэн боловч үзэл бодлын зөрөлдөөнөөс хөндийрч 1927 онд Чан Кайши хятадын коммунист намыг орхисон. Мао-Цзэдун партизаны хөдөлгөөн зохион байгуулж 1936 оны эцсээр Зөвлөлт Холбоот Улсын шахалтаар Чан Кайшитэй хамтран Японы түрэмгийллийн эсрэг амжилттай байлдаж байв. 1943 онд Мао-Цзэдун хятадым коммунист намын Төв хорооны дарга болж Японыг бууж өгсний дараа коммунистууд Гоминьданы сөргөлдөөн ширүүсч 1946 онд иргэний дайн дэгдсэн бөгөөд 1949 оны намар Мао-Цзедун Зөвлөлт Холбоот улсын цэрэг, санхүүгийн асар их тусламжтайгаар Чан Кайшийн армийг бут ниргэж тэр Тайваньд зугатан гарсан. 1949 оны 10 сарын 1-нд Бүгд Найрамдах Хятад Улсыг тунхагласан.

10. Леонид Брежнев
1906 оны 12-р сарын 19 — 1982 оны 10-р сарын 10
ЗСБНХУ-ыг 1964 оноос 1982 он хүртэл удирдсан.

Л.И.Брежнев 17 настайдаа комсомолын гишvvн болж, 1929 онд коммунист намын орлогч гишvvн, 1931 онд гишvvнээр элсэв гэж тэр лут хvний албан ёсны намтар нь эхэлжээ.  31-тэйдээ Днепродзержинск хотын дэд дарга, 32-тойдоо мужийн намын хорооны хэлтсийн эрхлэгч, 33-тайдаа мужийн намын хорооны хоёрдугаар нарийн бичгийн дарга, 34-тэйдээ батлан хамгаалах эрхэлсэн нарийн бичгийн дарга, 1941 дайн эхэлмэгц фронтод явж, шууд хурандаа болсон ба фронтын улс тєрийн газрын орлогч дарга, алдарт 18 дугаар армийн (1976 онд тvvнд маршал цол олгохын тулд гэнэт алдаршуулсан) улс тєрийн хэлтсийн дарга, 1944 онд хошууч генерал, дайны дараа Карпатын цэргийн тойргийн улс тєрийн газрын дарга, 40-тэйдээ Запорож мужийн намын хорооны нэгдvгээр нарийн бичгийн дарга, 41-тэйдээ Днепропетровск мужийн намын хорооны нэгдvгээр нарийн бичгийн дарга, 44-тэйдээ Молдавын коммунист намын Тєв Хорооны нэгдvгээр нарийн бичгийн дарга, 46-тайдаа ЗХУКН-ын XIX их хурлаар суга дэвшиж, Тєв Хорооны нарийн бичгийн дарга бєгєєд Улс тєрийн Товчооны орлогч гишvvн, тэгснээ 47-тойд нь тvvнийг гэнэт буулгажээ. 

54-тэйдєє СССР-ийн Дээд Зєвлєлийн Тэргvvлэгчдийн даргаар гэнэт дэвшиж, дєрвєн жил ажиллахдаа ЗХУКН-ын Тєв Хорооны хоёрдугаар нарийн бичгийн даргыг жил хэртэй хавсарч, 58-тайдаа ЗХУКН-ын Тєв Хорооны нэгдvгээр нарийн бичгийн дарга, 60-тайдаа Ерєнхий нарийн бичгийн дарга, 70-тайдаа маршал, 71-тэйдээ СССР-ийн Дээд Зєвлєлийн Тэргvvлэгчдийн даргаар хоёр дахиа сонгогдон хавсарч яваад 76-тайдаа хорвоог орхисон.

11. Рухолла Мусави Хомейни
1900 оны 5-р сарын 17 — 1989 оны 7-р сарын 3
Аятолла, Ираны лалын хувьсгалын удирдагч, 1979 оноос 1989 он хүртэл улсаа удирдсан.

1979 оны 1-р сарын 16-ны єдєр Иранд лалын хувьсгал ялснаар энэ улсын хєгжлийн тvvхийг vндсээр нь эргvvлсэн юм. Эх орноосоо хєєгдєн, олон жилийн турш гадаадад орогнож байсан Аятолла Хомейни энэ хувьсгалыг удирдсан юм. Тухайн vедээ АНУ-ын нєлєєнд ороод байсан Ираны шах, тvvний засгийн газрын эсрэг удаа дараалан тэмцэж байсан болохоор тvvнийг ийнхvv эх орноос нь хєєж байжээ. Эх орноосоо дvрвэн хилийн чанадад байх vедээ Хомейни нь Европт айлчлан тухайн vед дэгдээд байсан «секс хувьсгал» гээчийн vр нєлєєг ажиглажээ. Мєн тvvнчлэн Европ аажмаар Америкийн нєлєєнд автан єєрийн тєрхєє алдаж байгааг сайтар ажиглсан болохоор АНУ-ыг vзэн ядах нь улам бvр нэмэгдсэн гэж судлаачид vздэг.

Хомейнийг цагаачлаж байх зуур Иранд оюутнуудыг эсэргvvцлийн жагсаал газар авч, яваандаа тєр захиргааны бvх л байгууллагууд л ажлаа явуулж чадахгvйд хvрсэн байна. Аргагvйн эрхэнд буулт хийхээс єєр аргагvй болсон засгийн газарт жагсаалд оролцогчид хамгийн тvрvvнд Хомейнийг эргvvлж авчрах шаардлага тавьсан байна. Хомейни нь эх орондоо эргэж ирээд америкийн эсрэг vзэлтэй ард олныг засгийн газрын эсрэг тэмцэхийг уриалснаар анхандаа тайван замаар явагдаж байсан эсэргvvцлийн жагсаал цуглаан нь яваандаа хувьсгал болон хувирсан байна. Yр дvнд нь тєр эргэж шах Мухаммед Реза Пехлеви нь Египет рvv зугатжээ. Хомейнигээр удирдуулсан лалын шашны шиит урсгалын лам нар ийнхvv Ираны засгийн эрхэнд гарсан бєгєєд лалын шашны зарчим, vзэл бодол дээр тулгуурласан нийгэм байгуулахаар зорьж, Ираны нийгмийг бvхэлд нь єєрчилсєн юм. 

12. Диана гүнж
1961 оны 7-р сарын 1 — 1997 оны 8-р сарын 31
Уэльсийн хунтайж Чарльзын анхны эхнэр.

Энэ бүсгүйн амьдрал Үнсгэлжин охины үлгэртэй ижил төстэй ч төгсгөл нь дэндүү өршөөлгүй хатуу гунигтайгаараа ялгаатай. IҮ Георгий хааны дараа II Элизабет хатны адуучин, наймдахь Спэнсер тайжийн гуравдахь охин нь болсон Диана эцэг эхийн эдлэн болох Парк-Хауз шилтгээнд төржээ. Эцэг нь охиноо “Шинэ Англи” хэмээх хаалттай охидын сургуульд суралцуулахаар болжээ. Диана сургуулиа төгсөөд хэдэн жил Францад сэтгэл зүй судлал, багшлах ур чадвараар үргэлжүүлэн суралцжээ. Тэрээр Францад байх хугацаандаа сурахын хажуугаар цанаар гулгаж суран, мөн сувилагчийн дамжааг дүүргэсэн байна. Ингээд Диана Англидаа эргэн ирээд өөрийн сурч байсан “Шинэхэн Англи” сургуульдаа багшлах болов. Яг тэр үед тэрээр Спэнсерийн эдлэндээ хун тайж Чарльзтай танилцсан гэдэг. Чухамдаа Английн хааны сэнтийг залгамжлагч Чарльз, хувь хүний хувьд бүрэн төлөвшсөн, нас нь ч хэвийсэн учраас өөрийн зиндааны хатан хаан болох эхнэр хайж байсан ажээ. Энэ ч утгаараа хатан хааны гэр бүлд Дианаг яг тохирно ч гэж үзэж байлаа. 

Эхэндээ Диана бага зэрэг хуучинсаг үзэлтэй хун тайжийг сонирхож, өөрийн гэсэн гэрт оронтой, гэр бүлтэй болох талаар ихэд шохоорхож байжээ. Гэвч хэсэг хугацааны дараа тэр Чарльзд үнэн сэтгэлээсээ дурлаж, харьцаа нь ч улам гүнзгийрснээр сүй тавих нь хүртэл зарлагдлаа. Ингээд тэд 1981 оны долдугаар сарын 29-нд Гэгээн Павелийн сүмд гэрлэлтээ батлуулж хуримлажээ. Английн хаадууд өөр орноос эхнэр авдаг байсан 300 жилийн уламжлал анх удаа эвдэгдэж Англи эмэгтэй хун тайжийн эхнэр боллоо. Хунтайж Чарльзын хувьд эхнэрээсээ 12 ах учраас түүнийхээ сонирхолыг үл ойшооно. 

1993 онд хунтайж, гүнж хоёр тус тусдаа амьдарч буйг Букенгемийн ордоноос албан ёсоор мэдэгджээ. Ингэсээр гурван жилийн дараа буюу 1996 оны наймдугаар сарын 29-нд тэдний гэр бүл албан ёсоор цуцлагдсан юм.

Диана гүнжийн оршуулган дээр түүний ах, гүн Спенсер “Тэрбээр орчин үеийн хамгийн анхаарал татсан хүн байлаа” гэж хэлсэн нь гүнжийн амьдралыг бүхэлд нь илүү оновчтой тодорхойлсон үг байжээ.

13. Иоанн Павел II
1920 оны тавдугаар сарын 18 — 2005 оны дөрөвдүгээр сарын 2

Польшид төрсөн, 264 дэх Ромын пап. Жинхэнэ нэр нь Кароль Иозеф Войтыла. VI Адриан (Нидерландад төрсөн, 1522 - 1523 онд пап байсан)-аас хойш 455 жилийн дараа итали биш хүн пап болсон нь II Иоанн Павел бөгөөд мөн тэрээр анхны слав угсаат пап юм. Дэлхийд энхтайван байдал тогтоохын төлөө, дайны эсрэг үйл ажиллагаагаараа маш их алдартай бөгөөд Зүүн Европт ардчилал тогтооход дэмжлэг үзүүлэх зэргээр шашны хүрээнээс гадуур ч дэлхий дахинд нөлөөтэй хүн байв. Ялангуяа шашин хоорондын харилцааны асуудлыг зөөлрүүлж, бусад шашин шүтдэг хүмүүсийн ч хүндлэлийг хүлээдэг байлаа.

14. Ким Чен Ир
1942 оны хоёрдугаар сарын 16 — 2011 оны 12-р сарын 17

БНАСАУ-ын удирдагч Ким Чен Ир нь дэлхий дахинд хаалттай оршиж байдаг хамгийн хатуу дэглэмтэй улс орныг жолоодож, албан тушаалаа үе залгамжлан авсан дэлхий ертөнц дээрх цорын ганц коммунист удирдагч байлаа.

Түүнийг хүний эрх, эрх чөлөөг ноцтойгоор зөрчиж бүс нутгийнхнаа цөмийн хөтөлбөрөөрөө айлган сүрдүүлдэгээс гадна үй олныг хөнөөх цөмийн пуужингуудыг туршдаг хэмээн шүүмжилдэг байсан билээ.

1944 оны долоодугаар сард эцэг Ким Ир Сенээс төрийн жолоог залгамжлан авах үед нь түүний талаарх мэдээлэл тун хомс, өөрөө ч олон түмний өмнө нэг их гарч ирдэггүй байв. Харин энэ оны арванхоёрдугаар сард таалал төгссөнийх нь дараа түүний талаарх мэдээлэл чамгүй арвин цугларчээ.

ДЭЛХИЙН ШАШИН-2

Шашны хүчирхэг баидал нь улс орны тусгаар тогтнол, ард түмэн ертөнц, байгаль, нийгмийн үзэгдлийг ойлгож илэрхийлэх чадвар, тухайн  шашны үзэл баримтлал, дотоод хууль дүрмээс ихээхэн  шалтгаалдаг.

Хүн үүссэн цагаас байгаль дэлхииг шүтэн бишрэх, юмс үзэгдлийг далд эзэдтэй гэж итгэх, хүний үхэх төрөхийн нууцыг тайлах зэрэг хүсэл эрмэлзэл нь шашин үүсэхийн үндэс болжээ. Өдгөө аливаа үндэстэн ястан шүтэж бишрэх эрх чөлөөтэй, шашнынхаа зан үйл, баяр ёслол, мөргөл, хурал цуглаанаа хийх бололцоотой юм. Шашин нь нэг талаас улс орныг нэгтгэх, ертөнцийг ухаарах, хүмүүсийн ёс суртахуунд зөв хүмүүжил олгох эерэг талтай ч нөгөө талаас улс доторх өөр төрлийн шашинтантай зөрчилдөх. үндэстэн хоорондын мөргөлдөөн үүсэх, иргэний дайн, өнчрөл. ядуурал. гэмт хэрэг дагуулах нь бий.

Лалын шашин-(Islаm)

Араб хэлний ивээгч гэсэн утгатай үг. VII зууны эхэн үед арабын Мухаммед үндэслэжээ. Мухаммед VII зуунд лалын улс орнуудын хүчирхэг удирдагч байв. Абиссин, перс зэрэг хөрш орнуудын довтолгоон, дотоодын хямралыг даван туулахад шаардлагатай хүчтэй төр

улс байгуулахыг арабчууд мөрөөдөж байсан боловч биеллээ олж чадахгүн байв. Үүнийг хэрэгжүүлэхийн тулд олныг хамарсан хүчирхэг шашин бий болгосон нь эдүгээгийн лалын шашин юм. Анх худалдаа, арилжааны төв байсан Мекка хотноо шашны номлогчид бий болж уг хотын язгууртнуудын хавчлагаар Медин хотноо шилжин суурьшжээ. Медин хотноо лалын шашны анхны тэргүүнээр Мухаммедийг сонгож лалын шашинтны он тооллыг шинээр бий болгов. VII зууны 30-аад онд лалын шашинтны захирангуй халифын төр улсыг байгуулав. Урьд өмнө Курейш овогтны шүтээн байсан Аллах-бурхан лалын шашны гол шүтээн болжээ.

Лалын шашин нь коран сударын бишрэлд үндэслэгдсэн, гол номлол нь ертөнцийн юмс үзэгдлийн хөгжил хөдөлгөөн, түгээмэл зүй тогтол зөвхөн Аллах бурхны хувь тавилан гэж үздэг. Тиймээс лалын шашны номлолд орж ариутгагдаагүй мунхаг олныг тайтгаруулах их ариун дайн гэгчийг араб-дорно дахинд явуулж байв.

Лалын шашинтан 5 зайлшгүйг мөрдөнө. Нэгдэх нь зайлшгүй (шахада) нь Аллах ба Мухаммедаас өөр бурхан гэж үгүй, хоёрдахь нь (салат) өдөр тутмын 5 удаагийн мөргөлийг сахин дагах, гуравдахь нь (закат) ядуусыг тэтгэх, дөрөвдэх нь (саум) Рамадан сарын ёсыг гүйцэтгэх, тав дахь нь (хаж) Мекки (Саудын Аравын баруун хэсэгт орших лалын шашны ариун хот, шашны төв, Мухамеддийн төрсөн газар)-д олноороо мөргөл үйлдэх эдгээр болно.

Лалын шашны өөр нэг зорилго нь бүх лалын шашинтнуудыг нэгтгэхэд чиглэгддэг. Гол чиглэлүүд: сүннизм, шийзм.

Сүннит (Sunni) –Араб хэлний "заншил" гэсэн үгнээс гаралтай. Лалын шашны хамгийн тууштай, уламжлалт салбар юм. Шүтлэгтнүүд нь өөрсдийгөө үүрэг (хариуцпага) бухий хүмүүс гэсэн утгатайгаар Аль-аз-суннах гэж нэрлэнэ. Нийт лалын шүтлэгтнүүдийн 80% нь сүннитчүүд байдаг. Сүннитүүд коран судар дээр бичигдээгүй ч Мухаммедийн сургаалыг даган мөрддөг. Шийтээс ялгарах ялгаа нь өөрсдийгөө Мухамедийг залгамжлагч анхны 4 халиф, шашны тэргүүний удам үр хойчис гэж үзнэ.

Шийт (Shi't, shi'ite)-Араб хэлний шаа- "хэн нэгэнд нэгдэх" гэсэн утгатай. Мухаммедийн хууль ёсны залгамжлагчид хэмээн үздэг. Шийтүүд ихэвчлэн Иранд төвлөрдөг. Учир тус улсын төрийн шашин нь юм.

Бехайзм (Baha'i)-бабаизмаас салан үүссэн шашин­улс төрийн чиглэл. 1860-аад онд бий болсон. Төв нь Израилийн Хайф хотод байрлана. Дэлхий нийтээр нэгдмэл нэг шашинтай болохыг эрмэлздзг. Бабаизм-мусульман шүтлэгтний нэг сект, 1844 онд Персэд (Иран) Али Мухаммед үүсгэжээ. 1848 онд лалын шашнаас тусгаарлаж буйгаа зарласан ч үүсгэн дэмжигчдийг эсэргүүцэгчид барьж аван цаазалжээ. Гэвч энэ сектийнхэн бурхны их лүндэн удалгүй бууна гэдэгт итгэдэг,

Иудаизм-(Judaism)

Анх манай тооллын өмнөх 2 мянгаад жилийн тэртээ палестинчуудын дунд овгийн байгуулал задарч ангит нийгэм бэхжих үед нүүдэлчин овгийн дотор үүссэн бөгөөд цаашдаа бусад овог аймаг, ястан, үндэстний дунд дэлгэрсэн ч далайц нь бага байжээ. Домогт энэ шашныг үндэслэгч нь Авраам гэж өгүүлдэг. Палестинд шашны хэргийг дагнасан санваартнууд (лүндэн буулгагч буюу шилмэл бүлэг хэмээн зарласан) гарч иудейн шашны төвийг Иерусалимийн сүм болгов. Ард түмнээ эвлэрэлд дуудаж, хойч үедээ хандуулахад чиглэгдсэн энэ шашин орчин үед тууштай, шинэтгэгч, хуучинсаг, эвлэрэнгүй гэсэн 4 бүлэгт хуваагддаг байна.

 Индуизм - (Hiduism)

Энэтхэгийн уламжлалт шүтлэг. Энэ шашныг үндэслэгч гэж байхгүй аж. МЭӨ 3000 жилийн өмнөөс аажмаар бүрэлджээ. Энэтхэгчүүдийн өдөр тутмын амьдралд мөрдөгддөг, хатуу дэг жаягтай, шашны номлолын гол үндэслэлүүд Брахмань, Вед шашны эртний хэлбэрүүдийн зарим номлол, сургаалаас бүрэлджээ. Бүх юм үзэгдлийг Брахма эзэн тэнгэрээс заяасан ертөнцийн оюун санааны ач ивээл хэмээн номлодог. Индиусчүүдийн гол судар нь Ведийн судар байдаг. Гол бурхад нь: Брахма, Вишну, Шива, бусад нь Кришна, Ганеша, Парвати, Индра...г.м. Индуизмын шашны эртний шат нь Брахманизм. Индуизм нь вишнуизм ба шиваизм гэсэн хоёр урсгалтай. Энэтхэгчүүдийн олонх нь энэ шашныг шүтдэг.

Сикхизм - (Sikhism)

Энэтхэгийн гол шашны нэг. XVI  зуунд бий болжээ. Индиузмын ба лалын шашныг нэгтгэсэн сургаал нь цорын ганц, мөнхийн агаад түүний үүсгэл нь манай Одот ертөнц юм гэж номлодог. Сакхизм нь хүн бүр эрхтэй, тэднийг ангилан хувааж болохгүй гэж үздэгээрээ Энэтхэгт дэвшилтэд шашин болно. Бүх шүтлэгтэнгүүд Сингх буюу "арслан" гэсэн нэг овогтой байдаг.  Сикхи шашин анх Пенжаб мужид энхийн шашны үүрэгтэйгээр хөгжиж байгаад улс төриин зорилгод нэгдсэн цэргийн номлол, цэргийн хүчин болж хувирчээ. Тухайлбал, Энэтхэг Улс тусгаар тогтноход сакхийн шашинтнууд бие даасан Сикхийн улс байгуулах үйл ажиллагаа явуулж байв.

Вед - (Vedas)

МЭӨ 1500-1200 онд индо-арийн овог аймгаас үүсэлтэй эртний шашин юм. Хожим индуизм хэмээх томоохон шашны эхлэл болжээ. Дөрвөн Вед буй: Ригвед (Энэтхэгт арийчуудын анх авчирсан тайлагчдын уламжлалыг хадгалах), Яжурвед (ариун номлол ба залбирал мөргөл), Самавед (дуу аялгуу, дуулал), Атхарвавед (шидэт тарни, дом, сүлд дууллын цоморлиг). Тэдгээрт эртний дорно дахины мэдлэг ухааны янз бүрийн салбар болон шашны мөргөл, уншлага зэрэгт холбогдох асуудлууд тусгагджээ. Ведийн шашинд эртний шашин шүтлэгийн нэг хэлбэр болох онго шүтэх ёсны асуудлууд үлэмж бий. Жишээлбэл Ведийн шашин нь олон бурхны (политеизм) системтэй байсан бөгөөд тухайлбал, түүнд Анги (галын бурхан), Индра (бороо, цахилгааны бурхан), Сурья (нарны бурхан) гэгчийг шүтэж байв. Ведийн шашны гол үндэс нь сүнсний тухай номлол болно.

Брахманизм - (Brahma)

Индуизмын шашин бүрэлдэхүй анхны үе шатыг илэрхийлэх нэр томьёо. Ведийг голлон шүтнэ. Брахманчуудын ариун судар нь эртний ведийн уран зохиолын дурсгал юм. Хөгжлийн явцдаа индиузмын шинэ, нийтлэг хэлбэрт шилжжээ.

Конфуци - (Confucianism, жу-ця)

XX зууны эхэн хүртэл Хятадад хүчтэй нөлөөтэй байсан гүн ухааны сургаал. Эдүгээ Азийнхны дунд конфуцийг шүтэн бишрэгчид цөөнгүй. Конфуцийн (МТӨ 551-479) "Харилцан яриа ба бодомж" гэсэн бүтээл эхэндээ ёс зүйн чиг баримжаа болж байгаад аажимдаа улс төр буюу хаант засаглалд нэвтэрч улмаар шашны хэмжээнд хүрчээ. Харин 1911-1912 онд гарсан лам нарын бослогын дараа конфуцийн сургууль, газрууд хаагджээ. Хожим хятадын коммунист намын үзэл баримтлал, маозмын онол конфуцийн сургаалийг ашигласан байдаг.

Даосизм (Daoism)

Конфузийн сургаалийн удаад орох хятадын шашин, гүн ухаан. Даосийн сонгодог гүн ухааныг үндэслэгч нь Лао-цы юм. Түуний номлолын гол үндэс «дао» - нь зам, харгуй гэсэн үгээс эхлэх бол гол сургаал нь дао хуулийн тухай номлол ажээ. Даосизмын сургаал ёсоор дао хэмээх нь бурхны ямар ч санаа зориг, хүмүүсийн хүчин чармайлтаас үл хамаарах ертөнцийн мөнхийн хөдөлгөөн, ахуйн гол хууль мөн гэж сургана. Хүн төгс болох зам мөрийг дагахдаа тэсвэр тэвчээртэй байж, байгалийн болон хүний өөрийн тэнцвэрийг (инь-янь) хадгалах ёстой. Даосизм нь шашины хэлбэрээр МЭ- 142 онд бий болжээ.